Jennie Lebel Dies

Jennie Lebel Dies

Jennie Lebel, a historian who specialized in the history of the Jews of the former Yugoslavia, died in Israel on October 20. Avotaynu published English-language translations of two of her books: Tide & Wreck: History of the Jews of Vardar Macedonia and Until the 'Final Solution': The Jews of Belgrade 1521-1942. Avotaynu published these books not because we expected them to be “best sellers” but because we felt they were important enough that they should have the widest distribution possible. In 2010, we will be publishing another book in that category: History of the Jews of the Kaisiadorys Region, a translation of a book published in Lithuanian.

---

Dušan Mihalek

ŽENI LEBL 1927-2009

U Tel Avivu je danas, 20. oktobra, preminula Ženi Lebl (rođ. 1927), novinar, pisac i istoričar, žena koja je Danilu Kišu, pa posle i mnogima od nas, otvorila oči o strahotama za koje nismo ni znali.

Svaki Jevrejin koji je preživeo strahote Holokausta Drugog svetskog rata predstavlja roman za sebe. O Ženi Lebl moglo bi da se napiše desetak romana. Nakon ratnih strahota, ona je doživela i nezamislive užase „jugoslovenskog Gulaga“, Golog Otoka.

Kada se Danilo Kiš u Izraelu upoznao sa Evom Panić i njom, shvatio je da pred sobom ima svog, jugoslovenskog Borisa Davidoviča u ženskom liku, nešto „što se dešavalo ispod njegovog sopstvenog prozora“. Sudbine Eve Panić i Ženi Lebl, koje je tada saznao, nije već stigao ni da zapiše. Svestan neminivnosti svog kraja, uspeo je da na brzinu organizuje snimanje dokumentarne TV serije o njima (Goli život, reditelj Aleksandar Mandić). Kako je kasnije zapisala Ženi Lebl, „Danilo nije doživeo da vidi Goli život, svoje poslednje delo, ovoga puta ne književno. Kao što je i pretpostavljao, on je prvi u sve domove Jugoslavije doneo istinu, podigao kao olovo tešku zavesu tajne arhipelaga zvanog Goli otok“.

Na podsticaj Danila Kiša, Ženi Lebl je napisala i objavila knjigu o svojoj golootočkoj sudbini Ljubičica bela (dva izdanja 1990. i treće, dopunjeno, u samo 300 primeraka, 2009). Potpunije, izraelsko izdanje ove knjige, bilo je bestseler i ostalo to do danas. Opis svog života pod nemačkom okupacijom i u nemačkim logorima Odjednom drukčija, odjednom druga objavila je u izdanju Čigoje 2008. opet u 300 primeraka (izraelsko idanje je takođe bilo bestseler).

Te dve autobiografske knjige potresna su svedočanstva i vredni literarni prilozi pisani jednim lepim, već pomalo zaboravljenim stilom, stilom velikana Politikinog novinarstva, čija je zvezda u usponu bila do progona na Goli Otok. Poseban značaj za istoriju jugoslovenskih i balkanskih naroda predstavljaju njene istorijske knjige i studije. Bez dlake na jeziku, otporna na bilo kakav politički ili ideološki pritisak, držeći se nepobitnih arhivskih podataka, od kojih je mnoge prva iznela na svetlo dana (npr. responze, drevne rabinske tekstove pisane „Rašijevom ortografijom“) ušla je u srž jevrejskog bitisanja na Balkanu. Antologijske su njene knjige i studije o Jevrejima Beograda, Dubrovnika, Pirota, Srbije, Makedonije, kroz koje se prodire u suštinu utkivanja jevrejskog elementa u istoriju i kulturu Balkana, i otkrivaju duboki koreni kako bliskih odnosa između ovih naroda, tako i antisemitizma.

Svesna neminovnosti kraja u borbi sa teškom bolešću kroz koju je prolazila poslednjih nekoliko godina, sa neverovatnom energijom potrudila se da sredi, prevede i objavi definitivna izdanja svojih tekstova. U toj poslednjoj fazi života, na srpskom, hebrejskom i engleskom jeziku obelodanila je veze „Jerusalimskog muftije“ Hadž-Amina Huseinija sa nacional-socijalističkom Nemačkom i njegovo delovanje u Bosni za vreme Drugog svetskog rata, čije se posledice osećaju do današnjeg dana i na Bliskom Istoku i na Balkanu.

Poseban biser u ovom poznom opusu Ženi Lebl prestavlja zbornik istorijskih tekstova Da se ne zaboravi izdat prošle godine. U njima nailazimo na nove i neočekivane podatke o jugoslovenskim Jevrejima - pretečama cionizma (Rabin Jehuda iz Raguze, Rabin Alkalaj, Leopold Pavle Lebl), tragedijama transporta Kladovo-Šabac i „Kindertransporta“ iz NDH februara 1943. i dr. Nadajmo se da će njeni naslednici i prijatelji uspeti da objave i mnoge druge studije, članke, predavanja, radove sa simpozijuma i okruglih stolova, kroz koje je Ženi Lebl ovu tematiku na velika vrata unela u svetsku istoriografiju.

---

---

Šala zbog koje se išlo na Goli

‘Prvaci na sajmu cvijeća jer smo uzgojili ljubičicu bijelu tešku sto kila’

‘Jugoslavija je osvojila prvo mjesto na sajmu cvijeća, a znate li zašto? Jer je uzgojila ljubičicu bijelu od 100 kila.’ Zbog tog vica  osuđena je Jennie Lebel. Rečeno metaje­zikom diktature: ‘zbog klevete  protiv države i naroda određuje se administrativna prinudna mjera društveno kori­snog rada s liše­njem slobode’

‘Činjenice su njihov najveći neprijatelj, a ja ih iznosim’

O se­bi Jennie Lebel kaže ono što je je­dnom i za­pi­sa­la u pre­dgo­vo­ru knji­ge “Odje­dnom dru­kči­ja - odje­dnom dru­ga”.

- Mo­gu slo­bo­dno re­ći da ni­sam mo­gla do­da­ti go­di­ne svom ži­vo­tu, ali sam se tru­di­la do­da­ti ži­vot go­di­na­ma. Mi­slim da su mi u ovom po­du­hva­tu po­mo­gle ra­tne go­di­ne i ta­da ste­če­no isku­stvo, kao i po­sli­je­ra­tni ‘dvo­i­po­go­dišnji pra­zni­ci o dr­ža­vnom trošku’, kao i mo­je pr­vo­bi­tno za­ni­ma­nje - no­vi­nar­stvo. Kod me­ne je ra­do­zna­lost bi­la pri­ro­da, a ne opci­ja ili opse­si­ja. Pri­je ne­go što sam po­la­zi­la na no­vi­nar­ski za­da­tak, tre­ba­lo je pro­u­či­ti sve što se o to­me mo­že pro­na­ći i pro­či­ta­ti, pa tek on­da sve vi­dje­ti vla­sti­tim oči­ma, in­ter­vju­i­ra­ti i sve na­pra­vi­ti ta­ko da se i sa­ma uvje­rim, a ne da se za­do­vo­ljim pri­ča­ma...

Zato i naglašava da će nekim ljudima, poput njezinih progonitelja, vjerojatno pasti kamen sa srca nakon njezine smrti.

- Posebno onima koji ne vole da im se neka priča potvrdi činjenicama. Činjenice su njihovi najveći neprijatelji. A ja sam suviše često tijekom svog života iznosila činjenice - kaže Jennie Lebel.

---

Top